Kansenongelijkheid – Red Het Onderwijs

CATS

Gele kaart voor Whitepaper lerarentekorten

Gele kaart voor Whitepaper lerarentekorten

Gele kaart voor Whitepaper lerarentekorten

In april 2023 publiceerden de onderwijskundigen Jan van Tartwijk, Douwe Beijaard en Martine van Rijswijk een ‘whitepaper’ (sic!) waarin zij het probleem van het lerarentekort analyseren met als doel aanknopingspunten te bieden voor het ontwikkelen van beleid dat het lerarentekort terug kan dringen . Het Red Team heeft waardering voor de brede analyse en een aantal adviezen, maar constateert dat net zoals in de beleidsplannen van de overheid enkele fundamentele oorzaken onderbelicht blijven en enkele belangrijke kansen zijn gemist.

29 juni 2023

De situatie

In het primair onderwijs is het landelijk lerarentekort opgelopen tot 9.5%, met grote regionale verschillen. Het geraamde percentage voor het vo is op dit moment 3,8%^[1]. Door deze tekorten neemt de druk op het primaire proces, het lesgeven, toe: steeds meer docenten moeten meer in minder tijd doen. Het wekt dan ook geen verbazing dat het percentage burn-out klachten in het onderwijs extreem hoog is en veel startende docenten in korte tijd afhaken. Bovendien neemt het aantal docenten met een academische opleiding af en lopen de aanmeldingen op universitaire lerarenopleidingen heel snel terug. Gezien deze ontwikkelingen kon kwaliteitsverlies niet uitblijven: in internationaal vergelijkend onderzoek presteert Nederland inmiddels onder gemiddeld. Dit is heel in het kort de negatieve spiraal waarin ons funderend onderwijs zich al meer dan tien jaar bevindt.

De overheid heeft inmiddels de salarissen van po-docenten gelijkgetrokken met die van hun tweedegraads collega’s, maar beginnende eerstegraadsdocenten met een academische opleiding krijgen sinds de HOS-nota (1985) nog steeds minder betaald dan hun studiegenoten in andere beroepssectoren, terwijl ze er een jaar langer voor moeten studeren.

Om het lerarentekort aan te pakken hebben de ministers Wiersma en Dijkgraaf de Kamer een brief gestuurd waarin zij kiezen voor landelijke regie en een regionale aanpak in zogenoemde Onderwijsregio’s (voorheen Regionale Aanpak Toekomst Onderwijsarbeidsmarkt, RATO). Scholen, bestuurders en lerarenopleidingen worden geacht samen plannen te maken om het tekort in hun regio aan te pakken. Aanvullende maatregelen van de ministers zijn strategisch personeelsbeleid, optimalisatie van het bevoegdhedenstelsel, een betere benutting van de onderwijstijd en de inzet van andere professionals.[2]

Oorzaken en oplossingen[3]

In hun Whitepaper Lerarentekort. Over oorzaken, beleid en oplossingen stellen de auteurs dat het voorgestelde beleid met aanvullende maatregelen weliswaar verstandig lijkt, maar dat een samenhangende beleidstheorie ontbreekt: op grond waarvan wordt verondersteld dat juist deze maatregelen een bijdrage leveren aan de oplossing van het lerarentekort. Volgens de samenstellers worden de lerarentekorten primair veroorzaakt door een verslechterde status van het beroep:

‘Niet alleen ondervindt het beroep van leraar steeds meer concurrentie van andere opties voor hoogopgeleiden, ook het beeld dat het een beroep is waarin je hard moeten werken voor weinig geld en met weinig mogelijkheden voor loopbaanontwikkeling is natuurlijk niet gunstig voor de status van het beroep. Het beeld van het onderwijs als een sector die steeds minder succesvol is en waar de overheid regie neemt op wat van scholen wordt vereist en waaraan schoolleiders en leraren moeten voldoen, wat hun professionele ruimte inperkt, draagt ook niet bij aan aantrekkelijkheid van het beroep van leraar.’

Ons commentaar. Hoewel het vaak moeilijk is om de oorzaken in deze complexe problematiek aan te tonen, valt het ons op dat in deze nota voorbij wordt gegaan aan bijvoorbeeld de invloed van de ‘managers’, c.q. schoolleiders en -bestuurders die vaak tegen de wil van docenten in er van alles doordrukken, de aantrekkelijkheid en kwaliteit van de lerarenopleidingen en professionaliseringsvoorzieningen, het gebrekkige opleidingsklimaat in scholen met lerarentekorten, het lamlendige pedagogisch-didactische klimaat op veel scholen, de vervaging in het bevoegdhedenstelsel en de dominantie van de hbo-cultuur in het (voortgezet) onderwijs waardoor academici er zich minder thuis zijn gaan voelen.

Als het gaat om de oplossingen onderschrijven de samenstellers van de white paper het beleid voor een regionale aanpak van het lerarentekort en de aanvullende maatregelen van de ministers, maar zij waarschuwen voor de problemen die de reorganisatie van de regionale samenwerking met zich mee zal gaan brengen en voor het risico dat docenten minder zeggenschap zullen krijgen over de school waar ze willen werken. Als het gaat om de loopbaanontwikkeling wijzen ze op de stimulerende werking van expertiseniveaus en specialisaties zoals curriculumontwikkelaar, leerlingbegeleider en schoolopleider. Daarnaast breken de samenstellers een lans voor de leraar als onderzoeker en de versterking van de kennisinfrastructuur in de regio.

Ons commentaar. Hoewel de samenstellers enkele kanttekeningen plaatsen bij de Onderwijsregio’s, gaan ze toch mee in een beleid waarvan het allerminst zeker is dat dat het lerarentekort gaat terugdringen. Wij voorzien een toename van de bestuurlijke drukte, een grote verscheidenheid tussen de regio’s en een overheid die niet bij machte is om de teugels stevig in handen te houden. Wat het bieden van een aantrekkelijk loopbaanperspectief betreft vinden wij de geboden oplossingen passen bij mensen die vanuit een algemeen onderwijskundig perspectief naar het onderwijs kijken: geen oog en onvoldoende waardering voor de kwaliteit van het primaire proces. Het carrièreperspectief dat zij de leraar willen bieden gaat in de richting van secundaire functies en voert dus weg van de allerbelangrijkste taak: het lesgeven. Dat is precies het omgekeerde van wat wij vinden dat er moet gebeuren om het beroep aantrekkelijker te maken en de kwaliteit van het onderwijs te verhogen: docenten moeten in de eerste plaats carrière kunnen maken in hun vak en het lesgeven en moeten daarnaast de gelegenheid krijgen om hun kwaliteiten in de lessen tot zijn recht te laten komen.

Tot slot

In ons Manifest Breng de basis op orde. Stel de leraar, het leren en het lesgeven centraal gaven we de minister tien adviezen, waaronder het advies om beleidsmaatregelen voortaan af te meten aan de vraag of leerlingen er beter en meer van gaan leren en het lesgeven voor docenten aantrekkelijker wordt.

[1] Grote problemen zijn en worden voorzien voor Informatica, de exacte vakken, Nederlands en de vreemde talen. Het lerarentekort in het mbo is vooralsnog relatief beperkt. Ministerie van OCW (2022). Trendrapportage arbeidsmarkt leraren po, vo en mbo.

[2] Zie hiervoor de Kamerbrief die de ministers Wiersma en Dijkgraaf in december 2022 naar de kamer stuurde over hun aanpak van het personeelstekort in het onderwijs.

[3] Tartwijk, J. van, Beijaard, D., & van Rijswijk, M. (2023). Whitepaper Lerarentekorten. Over oorzaken, beleid en oplossingen. Utrecht University Repository. Zij schreven deze paper op verzoek van enkele schoolleiders en schoolbesturen uit Utrecht en Brabant. We kwamen deze paper onlangs op het spoor en vonden voldoende redenen om er alsnog ons commentaar op te geven.

RED-team Onderwijs – Anna Bosman (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Piet van der Ploeg (onderwijsfilosoof), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Theo Witte, voorzitter (vakdidacticus en lerarenopleider).

Groene kaart voor moedige beleidsvoornemens van Minister Wiersma

Groene kaart voor moedige beleidsvoornemens van Minister Wiersma

Groene kaart voor moedige beleidsvoornemens van Minister Wiersma

De onderwijsbesturen hebben in de afgelopen twintig jaar veel te weinig gedaan om de problemen die de kwaliteit en het niveau van ons onderwijs ondergraven aan te pakken. Vanaf zijn aantreden onderscheidt Minister Wiersma zich van de zachte heelmeesters die hem voorgingen door zijn vinger op de zere wonden te leggen en het herstel van het basis- en voortgezet onderwijs niet langer uit handen te geven aan de besturen, maar weer in eigen hand te nemen.

27 april 2023

De situatie

In de Kabinetsreactie van 18 april jl. op het Interdepartementale Beleidsonderzoek (IBO) Koersen op kwaliteit en kansengelijkheid presenteert Minister Wiersma een nadere concretisering van zijn eerdere beleidsplannen.[1] Hij karakteriseert zijn reactie als ‘een fundamentele herijking van het besturingsmodel voor het funderend onderwijs.’ Hiermee is niets teveel gezegd. Het door de overheid lang gekoesterde gedecentraliseerde onderwijssysteem wordt hard aangepakt met een stevige dotterbehandeling van het huidige ‘bestuursinfarct’ (Van Haperen, 2018)[2]. De onderwijsbesturen hebben in de afgelopen twintig jaar veel te weinig gedaan om de problemen die de kwaliteit en het niveau van ons onderwijs ondergraven aan te pakken. Het Red Team onderschrijft dan ook het voornemen van de Minister om de teugels aan te trekken en de regie meer in eigen hand te nemen.

Ons commentaar

Om de basis op orde te brengen reageert de Minister met beleidsvoornemens op vier adviezen van het IBO.

1- Heldere en gedragen doelen

Dit voornemen betreft de herziening van het curriculum, zowel het ‘wat’ als het ‘hoe’. De huidige kerndoelen en eindtermen zijn te globaal en moeten concreter. Ook wat de didactische aanpak betreft is de Minister duidelijk: ‘Ik versta onder goed onderwijs onder andere de kwaliteit van de lessen, directe instructie voor leerlingen, het afstemmen van onderwijs op de voortgang in de ontwikkeling van leerlingen en het onderling feedback vragen en geven door leraren’.

Ons commentaar. De concretisering en specificering van kerndoelen en eindtermen bieden uitgelezen mogelijkheden voor een goede afstemming tussen examens, toetsen en volgsystemen (Scheerens, 2022)^[3]. Verder worden scholen aangemoedigd om bij het lesgeven gebruik te maken van ‘bewezen praktijken.’ Deze voornemens van Wiersma zijn in het buitenland volstrekt normaal, maar hier revolutionair (Scheerens en Kirschner, 2021)[4].

2-Inzicht in de prestaties van leerlingen

Om ervoor te zorgen dat alle vo-scholen goed zicht hebben op de basisvaardigheden van hun leerlingen wordt het gebruik van een erkend leerlingvolgsysteem als formatief instrument nu ook in de onderbouw van het vo verplicht gesteld. Daarnaast krijgt de inspectie de opdracht om ‘dichter op de scholen te zitten’ in plaats van op de besturen. De inspectie gaat in de vierjarige toezichtcyclus vaker scholen bezoeken en zal ook onaangekondigd een schoolbezoek afleggen. De bestuursstijl die bij zowel dit tweede als het eerste beleidsvoornemen past, is die van ‘de betrokken overheid’. Dat is een overheid die direct stuurt op het realiseren van voldoende kwaliteit en kansengelijkheid, maar binnen het stelsel ook voldoende autonomie toelaat.

Ons commentaar. Overheidscontrole ligt gevoelig in Nederland. Het gebruik van verplichte toetsen is in het onderwijs omstreden en inspectie op opbrengstindicatoren wordt al snel neergezet als ‘rendementsdenken’ (Scheerens & Van Haperen, 2022^[5]). Deze kritiek moet serieus genomen worden, maar men hoeft er niet in te blijven steken. De uitkomst van een open debat over ‘evaluatie die ertoe doet’ zou tot verbetering en wederzijds begrip kunnen leiden. Het werk van de Inspectie bij de kwaliteitsbeoordeling van scholen kan worden vergemakkelijkt als de aanbeveling uit het IBO-rapport wordt opgevolgd voor één centrale eindtoets voor het basisonderwijs (in plaats van vijf).^[6]

3-De juiste prikkels vanuit beleid: beter zicht op schoolniveau dan in het verleden

Het verscherpte onderwijstoezicht is een prikkel om scholen beter te laten presteren: ‘Scholen die onvoldoende presteren moeten we aansporen om zich op de kortst mogelijke termijn te verbeteren, en scholen die voldoende presteren moeten we uitdagen om te blijven investeren in beter onderwijs, docenten en leerling.’ Over de lumpsum-bekostiging zegt de minister dat er een nieuw financieringsinstrument wordt uitgewerkt waarmee voorwaarden kunnen worden gesteld aan de bekostiging.

Ons commentaar. Dat werd hoog tijd. Volgens Van Haperen (2003)[7] is de lumpsum-financiering de moeder van alle kwaad. De lumpsum bleek voor bestuurders een prikkel te zijn tot het nastreven van enorme schaalvergrotingen. Daarnaast biedt de doorgeschoten autonomie van het stelsel besturen teveel mogelijkheden om de gemakkelijkste weg te kiezen. Denk hierbij aan doelen als ‘innovatie’ in plaats van ‘kwaliteitsverbetering’, het aanstellen van zij-instromers in plaats van goed opgeleide leraren, het aantrekken van leraren voor secundaire functies in plaats van ze goed te faciliteren voor hun primaire taak het lesgeven en het uitventen van romantische ideeën over zelfstandig leren, waarbij ‘eigenaarschap van het leerproces’ wordt afgeschoven naar de leerling, terwijl die hulp en ondersteuning het meest nodig hebben.

4-Actiever zorgen voor voldoende en kwalitatief goede leraren

Speerpunten die genoemd worden in de Kabinetsreactie zijn de ondersteuningsteams voor basisvaardigheden en een herijking van de bekwaamheidseisen van leraren. De ondersteuningsteams worden op de korte termijn gezien als voorbeeld van een overheid die rechtstreeks ondersteuning biedt aan scholen. De herstructurering van de lerarenopleiding is een kwestie van langere adem. In samenwerking met de minister van OCW wordt ingezet op een actievere opstelling ten aanzien van wat leraren leren op de lerarenopleiding. Deze bestaat onder andere uit het herijken van de bekwaamheidseisen door de beroepsgroep, het herijken van de kennisbasis voor de lerarenopleiding, in aansluiting op de kerndoelen en examenprogramma’s, de instelling van een landelijk kenniscentrum en het kijken naar een landelijk verplicht curriculum voor lerarenopleidingen.

Ons commentaar. In eerder publicaties van het Red Team en individuele leden van het team, wordt de kwaliteit van de lerarenopleidingen als precair omschreven.[8] De hang naar maatwerk en flexibilisering heeft geleid tot niet minder dan 348 routes die leiden tot een onderwijsbevoegdheid. Bovendien blijkt dat veel beginnende leraren op verschillende terreinen onvoldoende bekwaam zijn en te weinig vakinhoudelijke bagage met zich meedragen. Ook zien we dat de kwaliteit van de instroom van de lerarenopleidingen daalt en er steeds minder academisch opgeleide studenten zijn die voor het leraarsberoep kiezen. Kortom, het Red Team Onderwijs is overtuigd van de noodzaak tot een heroriëntatie en verbetering van de lerarenopleidingen, met als kernpunt een nationaal curriculum, en juicht daarom de voornemens van het kabinet toe.

Ons Standpunt

Op 18 april publiceerde de Volkskrant een interview met de Minister. Hij motiveert daarin zijn beleidsvoornemens met niet mis te verstane kritiek op het huidige systeem: ‘Wat autonomie en vrijheid heet, is eigenlijk de boel aan zijn lot overlaten. Dat vind ik niet langer verantwoord.’ En verderop: ‘Wat ik wil, is dat de overheid hen – de klas, de leraar en de schoolleider – op één heeft staan. Dat begint met vaststellen wat er in die klas van waarde is om door te geven aan de leerlingen. Het is nu te vaag.’ Dat zijn prima quotes en het Red Team onderschrijft dan ook de koers die de minister heeft ingezet om de kwaliteit en kansengelijkheid te verbeteren. Het is daarom voor onze leerlingen en samenleving te hopen dat deze koerswijziging, ook na dit kabinet en deze Minister, met moed en daadkracht zal worden voortgezet.

[1] De Kamerbrief over de Voortgang Masterplan basisvaardigheden voor het funderend onderwijs en in de Kamerbrief Samen voor beter onderwijs, duidelijkheid over kwaliteit (beiden 21 november 2022)

[2] Haperen, T. van (2018). Het bezwaar van de leraar. Hoe slecht beleid de Nederlandse school vernielt. Amsterdam University Press.

[3] Scheerens, J. Specificatie gevraagd. Didactief-online 01-11-2022

[4] Scheerens, J. en Kirschner, P. (2021). Progressief achteruit. Zwartboek over de last van slechte ideeën voor het funderend onderwijs.

[5] Scheerens, J., en Van Haperen, T. De mythe van de afrekencultuur. Didactief online, 13-5-2022

[6] Zie ook ingezonden stuk Volkskrant van 25 april Nynke Douma: Opinie: ‘Als Wiersma zicht wil krijgen op de prestaties van leerlingen en scholen, zou hij moeten kiezen voor één eindtoets – in plaats van vijf.’

[7] Van Haperen, T. (2023) Ruim de bestuurlijke tijdbommen op.

[8] Zie bijvoorbeeld Onderwijsmanifest. Breng het onderwijs op orde, Zwartboek, De contouren van een ideale lerarenopleiding, Patstelling, oftewel de onaantastbaarheid van de lerarenopleidingen, Samen het niet-weten omarmen en Rode kaart voor minister Dijkgraaf.

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Werden in de afgelopen jaren door de inspectie al kritische noten gekraakt, dit jaar leidt de analyse van de staat van ons onderwijs tot een dringende oproep tot renovatie van het funderende onderwijs. Dat verdient een groene kaart. Helaas, doet de inspectie tegelijkertijd vrijwel geen concrete aanbevelingen en ontbreekt het aan zelfreflectie van de rol van de inspectie en de overheid bij de toename van kansenongelijkheid en de achteruitgang van basisvaardigheden. Daarom geven wij een gele kaart.

11 mei 2021

Situatie

Het is in de wet verankerd dat de Inspectie van het Onderwijs jaarlijks verslag doet van de staat van het onderwijs. De rapporten worden sinds 1817 verzameld door de Koninklijke Bibliotheek. In ‘De Staat van het Onderwijs 2021’ wordt eindelijk de onderwijsinhoudelijke crisis door de inspectie erkend. We moeten beslist meer doen dan terugkeren naar de situatie van voor het corona-onderwijs in 2019. Toen al werd door een toenemend aantal basisschoolleerlingen de streefniveaus voor rekenen en taal niet gehaald. Recent bleek ook het niveau van schrijfvaardigheid zorgwekkend te dalen. Uit het laatste PISA-rapport weten we dat een kwart van onze 15-jarige leerlingen laaggeletterd is.

In dit inspectierapport worden de problemen realistisch geduid zonder meteen op de overige goede prestaties van het Nederlandse onderwijs te wijzen. Die geruststelling ontbreekt nu. De inspectie roept daarom op om niet alleen te repareren, maar te renoveren. Dat is een belangrijke trendbreuk. In eerdere rapporten mocht de lezer zelf conclusies trekken, nu doet de inspectie dat zelf.

Het is een goed inspectierapport omdat het constateert dat …

te weinig po-leerlingen het streefniveau schrijven halen;
te weinig po leerlingen het streefniveau rekenen halen;
de resultaten in het natuuronderwijs achterblijven bij rekenen;
er toenemende verschillen tussen scholen in rekenprestaties zijn;
de beheersing van de referentieniveaus in de brugklas zorgelijk is;
de beheersing van Nederlands en rekenen/wiskunde in de brugklas gedaald is;
de zorgen over leesvaardigheid onder 15-jarigen blijven bestaan;
er gebrekkig zicht is op basisvaardigheden vo, mbo en ho;
het eerste beeld van de achterstanden zorgelijk is;
de achterstanden tussen verschillende groepen leerlingen is opgelopen.

Maar …

We constateren tegelijkertijd dat de inspectie onvoldoende verantwoordelijkheid neemt in de kwaliteitsbewaking van ons onderwijs. Zo worden de uitzonderlijke examenresultaten in 2020 wel genoemd maar nauwelijks kritisch besproken.

Het gemiddeld lagere basisschooladvies bij 14.000 leerlingen in 2020 als gevolg van het schrappen van de eindtoets, treft vooral leerlingen met een migratieachtergrond en/of uit de lage sociaal-economische klasse. Wat houdt bij dit type onder-advisering het inspectietoezicht in? In de analyse van toenemende kansenongelijkheid is er nauwelijks aandacht voor de noodzaak om alle basisschoolleerlingen, ongeacht hun sociale achtergrond, op een gelijk basisniveau te brengen (voor taal, rekenen en schrijven). In dit verband blijft de rol van leraren, de kwaliteit van hun opleiding en het niveau van hun didactische handelen onderbelicht.

Het inspectierapport signaleert veel problemen, maar brengt in de analyse en oplossingen geen focus aan. Geen woord over het zwakke overheidsbeleid als het gaat om de bestrijding van het kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort dat ten grondslag ligt aan veel van de gesignaleerde problemen. Ook blijft onbesproken welk effect het inspectiekader en -toezicht zelf heeft op het gedrag van scholen, zowel in relatie tot kansengelijkheid als de bewaking van de inhoudelijke onderwijskwaliteit.

Onze opvatting

Het is voor het eerst dat de Inspectie de vinger op de zere plek legt zonder de ernst van de situatie te bagatelliseren. Dat is prijzenswaardig. Het is onze opvatting dat alle leerlingen de basisschool moeten kunnen verlaten met de juiste basisvaardigheden. Alle scholieren moeten kwalitatief hoogwaardig onderwijs kunnen genieten. De huidige stand van zaken is alarmerend. De inspectie dient een belangrijkere rol te spelen in het bewaken van de inhoudelijke onderwijskwaliteit bij verschillende vakken en op te treden als die kwaliteit ondermaats is. Dat vraagt ook om een renovatie van de inspectie zelf.

Referenties
Rapport De Staat van het Onderwijs 2021 | Rapport | Inspectie van het onderwijs (onderwijsinspectie.nl)

Het Red Team Onderwijs – Sarah Bergsen (schoolleider bo), Anna Bosman (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Gert Verbrugghen (docent Engels vmbo), Gerard Verhoef (wiskundedocent, bestuurslid BON), Theo Witte vz (vakdidacticus en lerarenopleider).

Rode kaart voor Nieuwe Leerweg vmbo

Rode kaart voor Nieuwe Leerweg vmbo

Rode kaart voor Nieuwe Leerweg vmbo

Het schrappen van een algemeen vormend vak ten behoeve van de nieuwe leerweg vmbo belemmert de doorstroommogelijkheden en staat daarmee haaks op het vergroten van kansengelijkheid.

17 maart 2021

De komende jaren worden de Gemengde Leerweg (GL) en de Theoretische Leerweg (TL, de oude mavo) van het vmbo samengevoegd. Dit gebeurt naar aanleiding van een advies van De Onderwijsraad: Herkenbaar vmbo met sterk vakmanschap. Vanwege de terugloop van het leerlingenaantal en een betere profilering van het beroepsonderwijs adviseert de Raad om niet langer vier maar twee leerwegen aan te bieden: een opleiding voor vakmanschap (nu Basis en Kader) en een mavo-opleiding gericht op doorstroming mbo of havo. Hiertoe zou de GL-opleiding samengevoegd moeten worden met de TL. Aangezien de GL al een praktijkvak kent, zou in het vervolg ook de TL een praktijkcomponent moeten kennen. Doel hiervan moet zijn om zowel de aansluiting op het mbo als die op de havo te verbeteren (met opstroom-klassen).

Vervolgens heeft het ministerie een stuurgroep ingesteld die hier invulling aan heeft gegeven. Er draaien inmiddels pilots onder toezicht van het SLO om De Nieuwe Leerweg vorm te geven. De stuurgroep heeft ervoor gekozen om aan De Nieuwe Leerweg een verplicht praktijkvak toe te voegen (320 klokuren).

Door het gebrekkige vooronderzoek naar de problemen en mogelijke oplossingen zijn de aanbevelingen van de commissie Dijsselbloem voor dit vernieuwingsvoorstel onvoldoende nagevolgd.

Wat zijn de nadelen?

A doorstroming naar de havo wordt moeilijker

Door de verplichting van een extra praktijkvak moet er een algemeen vormend vak verdwijnen. Dat betekent dat de TL-opleiding in het vervolg geen 6 maar 5 algemeen vormende vakken zal hebben. Omdat de havo 7 algemeen vormende vakken kent, wordt het het verschil in vormende vakken groter, namelijk 2. Hiermee wordt de doorstroming naar de havo ernstig belemmerd.

TL-leerlingen hebben sinds kort een doorstroomrecht naar de havo als zij een zevende vak volgen. Door de keuze voor een verplicht praktijkvak heeft de Nieuwe Leerweg opnieuw een achterstand van 1 algemeen vormend vak ten opzichte van de havo.

Dit past niet in het streven naar gelijke kansen en het vergroten van de mogelijkheden tot stapelen.

B Verschraling van het aanbod schaadt de ontwikkeling van jongeren

Het invoeren van een verplicht, omvangrijk, praktijkvak leidt ertoe dat voor de meeste leerlingen de vakkenkeuze wordt beperkt. Het wordt bijna onmogelijk om een tweede moderne vreemde taal te kiezen of een combinatie van natuurkunde/scheikunde of aardrijkskunde/geschiedenis. Alleen als leerlingen meer dan zes vakken volgen, dus extra vakken, valt de schade mee. Maar: daarmee is de invoering van een praktijkvak een forse verzwaring van de opleiding voor degenen die willen doorstromen naar de havo.

Ook dit past niet bij het uitgangspunt van kansengelijkheid. Deze verzwaring past ook niet bij het uitgangspunt van curriculum.nu dat de overladenheid van onderwijsprogramma’s juist wil terugdringen.

C De route vmbo – mbo – hbo wordt hierdoor verzwakt

Naast de doorstroomroute vmbo – havo bestaat er een wat omvang betreft belangrijkere route van doorstroming, namelijk die van vmbo naar mbo en vervolgens hbo. Ook voor leerlingen die deze route volgen, is het een handicap dat zij een algemeen vormend vak missen: zoals een tweede moderne vreemde taal als ze bijvoorbeeld een toeristische richting kiezen. Of biologie als ze verder willen in de zorg. Minder algemene vorming is niet in het belang van jongeren die in hun verdere studieloopbaan hierop moeten kunnen terugvallen.

Ons standpunt

Verzwakking van de algemeen vormende component voor vmbo-leerlingen is niet in hun belang, het belemmert de kans op doorstroming en bevordert daarmee de kansenongelijkheid.

Het toevoegen van praktijkonderdelen in combinatie met oriëntatie op het beroepsonderwijs kan een goede zaak zijn. Dit kan beter worden geïntegreerd in het curriculum, dus bij een herziening van de eindtermen voor de verschillende vakken.

Ten slotte wijzen wij erop dat het van de ontwikkelde praktijkvakken de vraag is of deze goed voorbereiden op beroepspraktijken die in het mbo worden onderwezen. Ons is bijvoorbeeld geen onderzoek vanuit de mbo-vraagkant bekend. De nadruk ligt op algemene studievaardigheden (formuleren van onderzoeksvragen, plannen, onderzoeken, rapporteren) die niet noodzakelijk samenhangen met specifieke beroepspraktijken. Bovendien wordt door de keuze voor één specifiek praktijkvak de oriëntatie op het mbo beperkt.

Referenties
Profielen in het vmbo | Advies | Onderwijsraad
Nieuwe leerweg – Sterk Beroepsonderwijs