Kansenongelijkheid – Red Het Onderwijs

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Werden in de afgelopen jaren door de inspectie al kritische noten gekraakt, dit jaar leidt de analyse van de staat van ons onderwijs tot een dringende oproep tot renovatie van het funderende onderwijs. Dat verdient een groene kaart. Helaas, doet de inspectie tegelijkertijd vrijwel geen concrete aanbevelingen en ontbreekt het aan zelfreflectie van de rol van de inspectie en de overheid bij de toename van kansenongelijkheid en de achteruitgang van basisvaardigheden. Daarom geven wij een gele kaart.

11 mei 2021

Situatie

Het is in de wet verankerd dat de Inspectie van het Onderwijs jaarlijks verslag doet van de staat van het onderwijs. De rapporten worden sinds 1817 verzameld door de Koninklijke Bibliotheek. In ‘De Staat van het Onderwijs 2021’ wordt eindelijk de onderwijsinhoudelijke crisis door de inspectie erkend. We moeten beslist meer doen dan terugkeren naar de situatie van voor het corona-onderwijs in 2019. Toen al werd door een toenemend aantal basisschoolleerlingen de streefniveaus voor rekenen en taal niet gehaald. Recent bleek ook het niveau van schrijfvaardigheid zorgwekkend te dalen. Uit het laatste PISA-rapport weten we dat een kwart van onze 15-jarige leerlingen laaggeletterd is.

In dit inspectierapport worden de problemen realistisch geduid zonder meteen op de overige goede prestaties van het Nederlandse onderwijs te wijzen. Die geruststelling ontbreekt nu. De inspectie roept daarom op om niet alleen te repareren, maar te renoveren. Dat is een belangrijke trendbreuk. In eerdere rapporten mocht de lezer zelf conclusies trekken, nu doet de inspectie dat zelf.

Het is een goed inspectierapport omdat het constateert dat …

te weinig po-leerlingen het streefniveau schrijven halen;
te weinig po leerlingen het streefniveau rekenen halen;
de resultaten in het natuuronderwijs achterblijven bij rekenen;
er toenemende verschillen tussen scholen in rekenprestaties zijn;
de beheersing van de referentieniveaus in de brugklas zorgelijk is;
de beheersing van Nederlands en rekenen/wiskunde in de brugklas gedaald is;
de zorgen over leesvaardigheid onder 15-jarigen blijven bestaan;
er gebrekkig zicht is op basisvaardigheden vo, mbo en ho;
het eerste beeld van de achterstanden zorgelijk is;
de achterstanden tussen verschillende groepen leerlingen is opgelopen.

Maar …

We constateren tegelijkertijd dat de inspectie onvoldoende verantwoordelijkheid neemt in de kwaliteitsbewaking van ons onderwijs. Zo worden de uitzonderlijke examenresultaten in 2020 wel genoemd maar nauwelijks kritisch besproken.

Het gemiddeld lagere basisschooladvies bij 14.000 leerlingen in 2020 als gevolg van het schrappen van de eindtoets, treft vooral leerlingen met een migratieachtergrond en/of uit de lage sociaal-economische klasse. Wat houdt bij dit type onder-advisering het inspectietoezicht in? In de analyse van toenemende kansenongelijkheid is er nauwelijks aandacht voor de noodzaak om alle basisschoolleerlingen, ongeacht hun sociale achtergrond, op een gelijk basisniveau te brengen (voor taal, rekenen en schrijven). In dit verband blijft de rol van leraren, de kwaliteit van hun opleiding en het niveau van hun didactische handelen onderbelicht.

Het inspectierapport signaleert veel problemen, maar brengt in de analyse en oplossingen geen focus aan. Geen woord over het zwakke overheidsbeleid als het gaat om de bestrijding van het kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort dat ten grondslag ligt aan veel van de gesignaleerde problemen. Ook blijft onbesproken welk effect het inspectiekader en -toezicht zelf heeft op het gedrag van scholen, zowel in relatie tot kansengelijkheid als de bewaking van de inhoudelijke onderwijskwaliteit.

Onze opvatting

Het is voor het eerst dat de Inspectie de vinger op de zere plek legt zonder de ernst van de situatie te bagatelliseren. Dat is prijzenswaardig. Het is onze opvatting dat alle leerlingen de basisschool moeten kunnen verlaten met de juiste basisvaardigheden. Alle scholieren moeten kwalitatief hoogwaardig onderwijs kunnen genieten. De huidige stand van zaken is alarmerend. De inspectie dient een belangrijkere rol te spelen in het bewaken van de inhoudelijke onderwijskwaliteit bij verschillende vakken en op te treden als die kwaliteit ondermaats is. Dat vraagt ook om een renovatie van de inspectie zelf.

Referenties
Rapport De Staat van het Onderwijs 2021 | Rapport | Inspectie van het onderwijs (onderwijsinspectie.nl)

Het Red Team Onderwijs – Sarah Bergsen (schoolleider bo), Anna Bosman (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Gert Verbrugghen (docent Engels vmbo), Gerard Verhoef (wiskundedocent, bestuurslid BON), Theo Witte vz (vakdidacticus en lerarenopleider).

17 maart 2021

De komende jaren worden de Gemengde Leerweg (GL) en de Theoretische Leerweg (TL, de oude mavo) van het vmbo samengevoegd. Dit gebeurt naar aanleiding van een advies van De Onderwijsraad: Herkenbaar vmbo met sterk vakmanschap. Vanwege de terugloop van het leerlingenaantal en een betere profilering van het beroepsonderwijs adviseert de Raad om niet langer vier maar twee leerwegen aan te bieden: een opleiding voor vakmanschap (nu Basis en Kader) en een mavo-opleiding gericht op doorstroming mbo of havo. Hiertoe zou de GL-opleiding samengevoegd moeten worden met de TL. Aangezien de GL al een praktijkvak kent, zou in het vervolg ook de TL een praktijkcomponent moeten kennen. Doel hiervan moet zijn om zowel de aansluiting op het mbo als die op de havo te verbeteren (met opstroom-klassen).

Vervolgens heeft het ministerie een stuurgroep ingesteld die hier invulling aan heeft gegeven. Er draaien inmiddels pilots onder toezicht van het SLO om De Nieuwe Leerweg vorm te geven. De stuurgroep heeft ervoor gekozen om aan De Nieuwe Leerweg een verplicht praktijkvak toe te voegen (320 klokuren).

Door het gebrekkige vooronderzoek naar de problemen en mogelijke oplossingen zijn de aanbevelingen van de commissie Dijsselbloem voor dit vernieuwingsvoorstel onvoldoende nagevolgd.

Wat zijn de nadelen?

A doorstroming naar de havo wordt moeilijker

Door de verplichting van een extra praktijkvak moet er een algemeen vormend vak verdwijnen. Dat betekent dat de TL-opleiding in het vervolg geen 6 maar 5 algemeen vormende vakken zal hebben. Omdat de havo 7 algemeen vormende vakken kent, wordt het het verschil in vormende vakken groter, namelijk 2. Hiermee wordt de doorstroming naar de havo ernstig belemmerd.

TL-leerlingen hebben sinds kort een doorstroomrecht naar de havo als zij een zevende vak volgen. Door de keuze voor een verplicht praktijkvak heeft de Nieuwe Leerweg opnieuw een achterstand van 1 algemeen vormend vak ten opzichte van de havo.

Dit past niet in het streven naar gelijke kansen en het vergroten van de mogelijkheden tot stapelen.

B Verschraling van het aanbod schaadt de ontwikkeling van jongeren

Het invoeren van een verplicht, omvangrijk, praktijkvak leidt ertoe dat voor de meeste leerlingen de vakkenkeuze wordt beperkt. Het wordt bijna onmogelijk om een tweede moderne vreemde taal te kiezen of een combinatie van natuurkunde/scheikunde of aardrijkskunde/geschiedenis. Alleen als leerlingen meer dan zes vakken volgen, dus extra vakken, valt de schade mee. Maar: daarmee is de invoering van een praktijkvak een forse verzwaring van de opleiding voor degenen die willen doorstromen naar de havo.

Ook dit past niet bij het uitgangspunt van kansengelijkheid. Deze verzwaring past ook niet bij het uitgangspunt van curriculum.nu dat de overladenheid van onderwijsprogramma’s juist wil terugdringen.

C De route vmbo – mbo – hbo wordt hierdoor verzwakt

Naast de doorstroomroute vmbo – havo bestaat er een wat omvang betreft belangrijkere route van doorstroming, namelijk die van vmbo naar mbo en vervolgens hbo. Ook voor leerlingen die deze route volgen, is het een handicap dat zij een algemeen vormend vak missen: zoals een tweede moderne vreemde taal als ze bijvoorbeeld een toeristische richting kiezen. Of biologie als ze verder willen in de zorg. Minder algemene vorming is niet in het belang van jongeren die in hun verdere studieloopbaan hierop moeten kunnen terugvallen.

Ons standpunt

Verzwakking van de algemeen vormende component voor vmbo-leerlingen is niet in hun belang, het belemmert de kans op doorstroming en bevordert daarmee de kansenongelijkheid.

Het toevoegen van praktijkonderdelen in combinatie met oriëntatie op het beroepsonderwijs kan een goede zaak zijn. Dit kan beter worden geïntegreerd in het curriculum, dus bij een herziening van de eindtermen voor de verschillende vakken.

Ten slotte wijzen wij erop dat het van de ontwikkelde praktijkvakken de vraag is of deze goed voorbereiden op beroepspraktijken die in het mbo worden onderwezen. Ons is bijvoorbeeld geen onderzoek vanuit de mbo-vraagkant bekend. De nadruk ligt op algemene studievaardigheden (formuleren van onderzoeksvragen, plannen, onderzoeken, rapporteren) die niet noodzakelijk samenhangen met specifieke beroepspraktijken. Bovendien wordt door de keuze voor één specifiek praktijkvak de oriëntatie op het mbo beperkt.

Referenties
Profielen in het vmbo | Advies | Onderwijsraad
Nieuwe leerweg – Sterk Beroepsonderwijs

Categorie: Kansenongelijkheid

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Gele kaart voor inspectierapport ‘De Staat van het Onderwijs’

Rode kaart voor Nieuwe Leerweg vmbo

Rode kaart voor Nieuwe Leerweg vmbo