Op naar het Red-Team Baliedebat (30 mei 2023)
Door: Ton van Haperen (lid Red-Team, Onderwijs)
Nederland had in de jaren vijftig een lerarentekort. Het beroep betaalde slecht en de animo om voor de klas te gaan staan was tijdens de wederopbouw laag. Ook toen werden lessen gegeven door onbevoegden. Begin jaren zestig moesten meer kinderen naar school -de boomers van nu- en nam de overheid meer taken op zich. En dus verhoogde minister Toxopeus in een aantal rondes de lonen van ambtenaren. De eerstegraadsleraar genoot eind jaren zestig eenzelfde beloning als een Kamerlid. Leraren deelden in de welvaart, hadden op school wat te zeggen, de overheid betaalde en de rector stuurde als een eerste onder zijn gelijken.
Dit gaat goed tot half jaren 70. De overheid verliest de controle op de financiën en de leerlingenaantallen dalen. Vanaf de jaren 80 verandert het beleid drastisch. Eerst een nominale daling van de lonen, daarna herstructurering van salarissen en in de jaren 90 een ander bekostigingsstelsel, de lumpsum. Vanaf dan is niet meer de overheid, maar het gebudgetteerde schoolbestuur de probleemeigenaar. Tegelijkertijd drukt diezelfde overheid wel gehaast op allerlei vernieuwingsknoppen, zoals basisvorming en studiehuis. Daarin staan de individualisering van het leertraject en de eigen keuzes van de leerling centraal. Later nemen bestuurders initiatief ten aanzien van gelijksoortige vernieuwingen.
De problemen nemen toe. Half jaren negentig manifesteert zich voor het eerst het lerarentekort in het VO, inmiddels ontwricht het lerarentekort ook basisscholen. Centraal opgelegde vernieuwingen verdwijnen vanwege uitvoeringsfalen. In 2007/8 gaan de alarmbellen af. Een commissie onder leiding van Alexander Rinnooy Kan constateert dat het lerarentekort niet alleen kwantitatief, maar vooral ook kwalitatief is. Een enquêtecommissie onder leiding van Jeroen Dijsselbloem stelt dat alle onderwijsvernieuwingen gebukt gaan onder de tunnelvisie van bedenkers en dus mislukken. Leraren wisten dit al even.
De eerste twintig jaar van het millennium is de periode waarin elke vorm van onderwijspolitiek mislukt; de resultaten zijn steevast tegengesteld aan de doelstelling. Het studiehuis moest de leerling actief maken, die werd consumptief. De wet passend onderwijs zou de instroom naar het speciaal onderwijs verkleinen, die instroom werd groter. De functiemix zou het opleidingsniveau van leraren verhogen, het opleidingsniveau ging omlaag. En het dieptepunt vormt natuurlijk het lerarentekort. Ondanks al het beleid groeit het tekort door (eind 2022 stond de teller voor po op 10.800 en voor vo op 2.600 fte) en neemt het aantal inschrijvingen voor de lerarenopleidingen af.
Het is niet anders, het gaat slecht in het Nederlands algemeen vormend onderwijs, en vooral, het gaat steeds slechter. De OESO constateert dat de werksfeer in de klassen nergens zo lamlendig is als hier. De onderwijsinspectie stipt jaar na jaar in haar verslag aan dat kinderen minder leren op school. Toch het equivalent van kansenongelijkheid, want minder leren op school betekent dat het belang van leren thuis groeit. 24% van de 15-jarigen heeft moeite met brieven van officiële instanties. In 2000 lag dat percentage op 10. En dan zijn volgens organisatiebureau McKinsey de examens wis- en natuurkunde ook nog eens makkelijker dan 30 jaar terug. De doorstroming naar de universiteit gaat daarentegen prima.
De situatie stemt somber. Zowel het PO als het VO kunnen over de laatste decennia geen collectieve succeservaring overleggen. Het Nederlands onderwijs lijkt opgesloten in het scenario van de ondergang van een romantisch avondland. Dat kan en moet anders. Minister Wiersma geeft een eerste aanzet met plannen die sturen op een herstel van het leren in de klas. De plannen ogen even gewaagd als logisch. De vraag is; is dit genoeg en hoe gaat dat dan?
Team Red het onderwijs organiseert samen met De Balie en Het Mathematisch Instituut daarover een gesprek in twee rondes. De eerste gaat over opvattingen over leren op school, de tweede over het bestuurlijk (on)vermogen.
Voor mensen met belangstelling in de gang van zaken rond onderwijs, genoeg om over mee te praten.
Komt allen, dan maken we er samen een spannende avond van.
Voor informatie over sprekers en prijs van tickets, klik hier.