(Diep)rode kaart voor nieuwe onderwijsnota van de VO-raad

24 maart 2022

De situatie

Een slecht onderbouwde visie van een pressiegroep
Organisaties zoals de PO-raad en VO-raad zijn de belangenbehartigers van schoolbesturen. Zij spreken niet namens de Rijksoverheid of de leraren, al doen ze vaak alsof dat wel zo is. Ze gedragen zich, zoals Han Leune (ex-voorzitter Onderwijsraad) ze noemde steeds meer als ‘pressiegroepen’ met een eigen agenda voor en visie op het onderwijs. Op dit moment voert de VO-raad een kruistocht tegen kennis en cognitieve vaardigheden en willen zij het onderwijs omvormen tot een soort geluksfabrieken waar het welbevinden van leerlingen centraal staat. Deze ingrijpende koerswijziging is niet gebaseerd op de wens van relevante maatschappelijke instanties of een representatief onderzoek onder de bevolking, evenmin is het de wens van de VO-scholen. De onderwijs-ideologische visie van de VO-raad zou ‘aansluiten bij de ontwikkelingen die in de samenleving plaatsvinden’ maar hiervoor ontbreekt elk overtuigend bewijs.

Wij hebben ernstige kritiek op de politieke strategie van de VO-raad en vragen ons af hoe ver hun bevoegdheden gaan.  

Vaagheid als politieke strategie
Wat de VO-raad met het onderwijs wil is bijzonder vaag. Men heeft het over ‘goed onderwijs’ en ‘kwaliteit’, maar verzuimt om aan te geven wat hiermee wordt bedoeld. Ze maken zich ervan af door te stellen dat er onder kwaliteit van alles en nog wat kan worden verstaan. Een overheid die wil toezien op de kwaliteit van het onderwijs zou dus per definitie in het duister tasten.
De VO-raad wijst alles wat wel concreet, controleerbaar en meetbaar is af als ‘een smalle kijk op onderwijskwaliteit’. De vakinhoudelijke kern van het onderwijs wordt door hen gebagatelliseerd. In plaats daarvan worden de vormingsidealen socialisatie en persoonsontwikkeling gepropageerd. Doelen die niet meetbaar, maar ‘merkbaar’ zijn. De roep om breed, breder, breedst doet bovendien de vakinhoudelijke kern van het onderwijs steeds verder vervagen.

Verheerlijking van ineffectieve onderwijsstrategieën
Kindgericht onderwijs, ontdekkend en gepersonaliseerd leren, inhoudsloze 21ste-eeuwse vaardigheden zijn bewezen ineffectieve instructiestrategieën. Ver doorgevoerd personaliseren, een benadering die ten onrechte wordt gezien als manier om kansenongelijkheid te verminderen, wordt omarmd. Onder het mom van ‘maatwerk’  moeten zelfs de eindtermen kunnen worden aangepast aan de persoonlijke behoeftes. Deze visie op onderwijs leidt tot vergaande individualisering die in onze maatschappij eigenlijk niet gewenst is. De VO-raad is kampioen moduleren tot aan het allerslechtste idee voor het Nederlandse onderwijs aan toe: het maatwerkdiploma (zie Rode Kaart maatwerkdiploma Team Red het Onderwijs, 2022) dat de deur openzet voor vergaande erosie van het civiel effect van diploma’s, nationaal en internationaal.

Innovatie als rem op verbetering
De VO-raad besteedt in deze notitie over kwaliteit geen woord aan het kwantitatieve en kwalitatieve lerarentekort. Niets over de dalende prestaties op nationale en internationale prestatie-indicatoren. Niets over de uitkomst dat Nederlandse leerlingen onderaan staan in internationale vergelijkingen van zowel prestatiegerichtheid als discipline. Ze neemt geen enkele verantwoordelijkheid voor het feit dat steeds minder mensen in het onderwijs willen werken en veel te veel leerlingen met grote maatschappelijke handicaps de school verlaten. De belangstelling gaat uit naar het managen van organisatieveranderingen, verbreding van de lerarenfunctie in de verkeerde richting en het loskoppelen van vak en inhoud. Allemaal zaken die het leraarsberoep nog onaantrekkelijker zullen maken.

Immunisering tegen externe evaluatie
In hun notitie ‘De maatschappelijke waarde van onderwijs’ manifesteert de VO-raad zich ondubbelzinnig als eigenaar van het onderwijs. Externe evaluatie door de inspectie wordt gemarginaliseerd.  Om objectiverende externe verantwoording te ontlopen worden het Centraal Examen en de Inspectie op het hakblok gelegd. Iedere vorm van outputcontrole op individuele schoolbesturen wordt als het aan de VO-raad ligt afgeschaft. Ook het vervangen van directe opbrengstmetingen (zoals examenresultaten) door langeretermijn ‘outcomes’, (zoals prestaties in het hoger onderwijs en maatschappelijk succes) past in deze immuniseringsstrategie. Op zichzelf zijn outcome-indicatoren interessant voor onderzoek, maar om slecht functionerende scholen en schoolbesturen op te sporen en effectief bij te sturen zijn deze indicatoren een tandeloze tijger.

Ons standpunt

Stel duidelijke grenzen aan de taken en bevoegdheden van VO-raad
Keer op keer blijkt dat het onderwijs niet in goede handen is van de VO-raad. Majeure kwaliteitsproblemen van de afgelopen 20-jaar zijn niet door hen geagendeerd. Hoewel de geldstromen van de overheid naar het onderwijs flink zijn toegenomen, blijft de kwaliteit maar achteruitgaan, willen er steeds minder mensen in het onderwijs werken en neemt de ongelijkheid verder toe. Plannen van de VO-raad leiden zelden tot een oplossing van de huidige onderwijscrisis en krijgen zelden steun van de mensen die het uit moeten voeren. Onze oproep aan de overheid is om echt iets te gaan doen aan de kwaliteit van het onderwijs: met bewezen kennis en, zonder aantasting van de professionele ruimte van scholen en leraren, te zorgen voor effectieve sturing op meetbare kwaliteiten van het onderwijs.

Tot slot. Het moge duidelijk zijn dat er voldoende aanleiding is voor een externe evaluatie van het functioneren van de VO-raad en de corporatistische bestuursstructuur in zijn geheel.

Digitale referenties

VO-raad (2022). De Maatschappelijke waarde van goed onderwijs.
Toekomst van ons onderwijs (2020). Pleidooi voor groot onderhoud aan het Nederlandse  onderwijssysteem.
RED-team Onderwijs (2022) Rode kaart voor de mogelijke invoering van het Maatwerkdiploma in het coalitieakkoord – Red Het Onderwijs

RED-team Onderwijs – Sarah Bergsen (schoolleider bo), Anna Bosman (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Gert Verbrugghen (docent Engels vmbo), Theo Witte, voorzitter (vakdidacticus en lerarenopleider).