8 februari 2025
De situatie
De lerarenopleidingen staan op meerdere punten ter discussie:
- Door het lerarentekort is de toegankelijkheid van de opleidingen een hot item. Entreetoetsen bewaken enerzijds de kwaliteit, maar anderzijds werpen ze een drempel op.
- De enorme diversiteit in opleidingsvarianten (384 om precies te zijn[1]). Deze roept twijfels op over de borging van het bekwaamheidsniveau van de afstudeerders.
- Twijfels over de accreditatie. Toezichthouders als de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO), beschikken niet over betrouwbare (eind)toets gegevens.
In deze context doet de Onderwijsraad in haar rapport Bekwaamheid beter borgen (2025)[2] aanbevelingen die ertoe moeten leiden dat we beter zicht hebben op de bekwaamheden waarmee leraren de opleiding afronden. Het belangrijkste voorstel voor deze waarborg is een (nog te ontwikkelen) theorietoets aan het eind van de opleiding.
Het Red Team onderschrijft de voorstellen van de Onderwijsraad, maar plaatst kanttekeningen bij het afschaffen van entreetoetsen, en het pleidooi om verdere sturing op het curriculum van de lerarenopleidingen achterwege te laten.
Strekking van het advies
De Onderwijsraad doet aanbevelingen, die uitmonden in het voorstel om landelijke theorietoetsen te ontwikkelen om het bekwaamheidsniveau aan het eind van een opleiding te kunnen borgen. De Onderwijsraad stelt dat de overheid de bekwaamheid van aanstaande leraren moet waarborgen ongeacht de route die studenten volgen om leraar te worden. Meer specifiek worden de volgende aanbevelingen gedaan:
Aanbeveling 1: formuleer specifiekere wettelijke bekwaamheidseisen. Er kan worden aangesloten bij de lopende herziening van bestaande bekwaamheidseisen en kennisbases.
Aanbeveling 2: toets bekwaamheid met landelijke theorietoetsen en beoordeel ook het handelen in de praktijk op een vergelijkbare manier. De bestaande accreditatierapporten geven geen specifieke informatie over de bekwaamheid van aanstaande leraren. Bovendien worden niet alle routes naar het leraarschap geaccrediteerd en blijven trajecten voor zij-instromers in het beroep buiten beschouwing.
Aanbeveling 3: stuur verder niet op onderwijsprogramma’s lerarenopleidingen. De Onderwijsraad verwacht dat de aanbevolen wettelijke bekwaamheidseisen, landelijke theorietoetsing en richtlijnen voor het handelen in de praktijk ertoe zullen leiden dat de onderwijsprogramma’s van lerarenopleidingen zich meer gaan richten op deze wettelijke eisen. De Onderwijsraad pleit ervoor dat de overheid niet verder stuurt op het onderwijsprogramma in de vorm van wettelijke maatregelen of bestuurlijke afspraken. Extra sturing wordt onnodig geacht en als niet passend bij de rol van de overheid. Bovendien zou dit de ruimte van de lerarenopleidingen om het onderwijs en de toetsing pluriform en flexibel vorm te geven te veel beperken.
Relevant is verder dat “Beslissende toetsen bij de start van de opleiding” niet meer nodig geacht worden.
Ons commentaar
Wij constateren dat de Onderwijsraad laveert tussen de toepassing van een op opbrengsten gerichte formalisering en uniformering van bekwaamheidstoetsing en tegelijkertijd bestaande, deels wettelijk vastgelegde, kaders om juist flexibiliteit, diversiteit en autonomie van opleidingen te ondersteunen. Een voorbeeld is de Wet Leeruitkomsten, die zowel individuele leerwegen als maatwerk bij eindevaluatie faciliteert. Relevant is dat de Onderwijsraad er in deze op wijst dat de minister van Onderwijs in de Kamerbrief van december 2023 (zie p.15) heeft aangekondigd “meer gerichte regie” te gaan voeren op wat leraren moeten kennen en kunnen, hoe het curriculum van de lerarenopleidingen eruitziet en welke partijen daarin een stem hebben.
Wij zijn het eens met de fundamentele keuze om eindtoetsing in te voeren, niet alleen met het oog op accreditatie, maar ook vanwege het positieve neveneffect dat examens als richtinggevend zullen werken voor meer focus van het curriculum[3]. Tegelijkertijd zijn wij van mening dat entreetoetsing en een landelijk kerncurriculum noodzakelijk blijven. Wij zullen dat hieronder verder toelichten.
Handhaaf de entreetoetsen
Entreetoetsing heeft twee unieke functies, die zouden verdwijnen als alleen accreditatie van opbrengsten plaatsvindt. In de eerste plaats het waarborgen van een voldoende instroomniveau om succesvolle schoolloopbanen mogelijk te maken[4] en in de tweede plaats de formatieve/diagnostische toepassing van entreetoetsing, als onderdeel hiervan. De druk om de kwantitatieve instroom te verhogen door entreetoetsing lijkt weliswaar legitiem, maar wij hechten ook aan instroomselectie om de uitstroomkwaliteit te garanderen. Een mogelijke tussenoplossing is het verplicht stellen van entreetoetsen voor studenten met een bewezen risicovolle vooropleiding.
Blijf werken aan specificatie en focus van het curriculum van de lerarenopleiding
Het advies van de Onderwijsraad maakt melding van lopende activiteiten waarbij gewerkt wordt aan het curriculum. In het Opleidingsberaad Leraren voert het ministerie bijvoorbeeld gesprekken met lerarenopleidingen, leraren en scholen over prioriteiten in het onderwijsprogramma (p.15).
Gezien de grote verschillen tussen lerarenopleidingen onderling verdient dit streven naar het aanbrengen van meer focus in het curriculum continuering. Het Red Team heeft zich in het recente verleden positief uitgesproken over de voorstellen van minister Wiersma om te komen tot een centraal curriculum[5] voor de lerarenopleiding, vergelijkbaar met hetgeen al lang is ingevoerd in Engeland.
Bovendien kan erop gewezen worden dat het verhelderen en specificeren van bekwaamheidseisen voor het beroep en het ontwikkelen van theorietoetsen belangrijke spin-offs kunnen hebben voor meer expliciete curriculumkaders. Bekwaamheidseisen zijn op te vatten als leer- of einddoelen en fungeren als startpunt voor het formuleren van de toetsing die op haar beurt richtinggevend is voor het opstellen van een curriculum dat gericht is op het behalen van de leerdoelen. De overeenkomst tussen deze twee ontwikkelingsprocessen (van toetsen en curricula) kan gezien worden als de basis voor een goede onderlinge afstemming, “curriculum alignment”.[6]
Ons standpunt
Het Red Team onderschrijft de voorstellen van de Raad om theorietoetsen te ontwikkelen, maar plaatst kanttekeningen bij het als overbodig beschouwen van entree toetsen, en het pleidooi om verdere sturing op het curriculum van de lerarenopleidingen achterwege te laten. Wij onderschrijven de visie in het advies dat formalisering en institutionalisering van eindtoetsen niet alleen de accreditatie versterkt, maar ook een positief “terugslageffect” heeft op meer focus in het curriculum. Tegelijkertijd zijn wij het niet eens met het advies als het gaat om het geheel vrijgeven van entreetoetsing en het aanbrengen van meer focus in het curriculum. In ons commentaar op de herijking van de bestuursstructuur[7] is toegelicht waarom wij ook op die functies gericht beleid van de overheid wenselijk achten.
[1] Inspectie van het Onderwijs (2020). Routes naar het leraarschap. Inspectie van het Onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/themarapporten/2020/04/22/routes-naar-het-leraarschap
[2] Onderwijsraad (2025). Bekwaamheid beter borgen. https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2025/01/17/bekwaamheid-beter-borgen
[3] Zie de recente blog van Paul Kirschner (https://www.kirschnered.nl/2025/01/15/certificeringstoetsen/) waarin het positieve effect van eindtoetsing op de kwaliteit van lerarenopleidingen in de VS wordt gedocumenteerd.
[4] Een groot deel van de afgestudeerden aan de pabo worden volgens een onderzoek van het Kohnstamm Instituut door hun eigen docenten momenteel niet vakbekwaam geacht op het gebied van taal en rekenen[4]. Zo denkt slechts de helft van de docenten dat meer dan 60% van de studenten vakdidactisch startbekwaam is op het gebied van begrijpend lezen en woordenschat. Voor schrijven is het vertrouwen in het niveau van de pas afgestudeerde leerkrachten nog lager (39%).
[5] Zie de Groene Kaart voor Minister Wiersma. https://redhetonderwijs.com/groene-kaart-voor-moedige-beleidsvoornemens-van-minister-wiersma/
[6] Scheerens, J. (2022). Specificatie gevraagd. https://didactiefonline.nl/blog/blonz/specificatie-gevraagd
[7] Zie de Groene kaart voor de kamerbrief van Minister Paul over de herijking en sturing van het funderend onderwijs. https://redhetonderwijs.com/groene-kaart-voor-de-kamerbrief-van-minister-paul-over-herijking-en-sturing-van-het-funderend-onderwijs/
RED-team Onderwijs – Anna Bosman, voorzitter (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Piet van der Ploeg (onderwijsfilosoof), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Theo Witte (vakdidacticus en lerarenopleider).