Groene kaart voor motie Paul van Meenen (D66) en de Tweede Kamer

5 mei 2021

Situatie

Terwijl de centrale examens voor de talen (havo/vwo) vanaf de invoering van de Tweede Fase (1997-2000) in toetstechnisch opzicht beter werden, nam de kritiek van talendocenten en vakinhoudelijke specialisten op die examens steeds meer toe. Deze kritiek komt er in het kort op neer dat dit examen niet ecologisch valide is en bovendien het eindcijfer volledig uit balans is. Om strikt bureaucratische redenen bepaalt bij de talen slechts één van de vijf examenonderdelen voor 50% het eindcijfer.  

Validiteit. De grootste slimmeriken slagen er bij Nederlands niet in om een hoog cijfer te scoren op het centraal examen leesvaardigheid, ook hoogleraren Nederlands niet en de schrijvers niet van wie de teksten op het examen worden bevraagd. Leerlingen die heel goed presteren bij vakken waar tekstbegrip een vereiste is, zoals filosofie en geschiedenis, presteren heel wisselend op het examen leesvaardigheid Nederlands. Bovendien kunnen docenten Nederlands, in tegenstelling tot hun collega’s van andere vakken, niet goed voorspellen welke leerlingen zwak, matig of heel goed zullen gaan scoren op het centraal examen. Docenten en leerlingen krijgen dus geen grip op het examen en de examenstof. Het is ernstig dat docenten leerlingen niet leren om kritisch in een tekst door te dringen, maar zich genoodzaakt voelen om hun leerlingen trucjes aan te leren. Kortom, vervreemding ten top en als ‘meesterproef’ onwaardig voor havo-, vwo- en gymnasiumleerlingen.

Bijwerking. Een ongewenste bijwerking van de centrale examens is dat ze steeds zwaarder zijn gaan drukken op het curriculum (backwash effect). Om de concurrentiepositie van hun school te versterken sturen veel schoolleidingen op hoge rendementscijfers. Om die te behalen worden docenten aangezet veel tijd te steken in de examentraining (teaching to the test) waardoor de andere (school)examen-onderdelen makkelijk in de knel komen. Bij de talen speelt dit onmiskenbaar een rol: er wordt steeds minder tijd besteed aan schrijfvaardigheid en literatuur. 

Ondanks dat de kritiek op de centrale examens en examenstof van de talen al meer dan 15 jaar in allerlei toonaarden aanhoudt en uit vele hoeken komt, hebben de verantwoordelijke instanties (het Cito en het College voor Toetsing en Examens, voorheen CEVO) slechts toetstechnische maatregelen getroffen en ambtelijk-bureaucratisch gereageerd. Docenten, vakvereniging en vakspecialisten kregen al die jaren met hun klachten geen voet tussen de deur. Intussen zien we dat leerlingen steeds minder plezier hebben gekregen in de talen en (mede hierdoor?) ook minder belangstelling hebben voor een talenstudie.

Groene kaart

Wij geven Paul van Meenen, die de motie heeft ingediend, en de Tweede Kamer, die de motie vrijwel unaniem aannam (alleen JA21 zei geen ja), een Groene kaart omdat …

• zij het noodzakelijk achten de jarenlange impasse te doorbreken;
• zij vaart achter de vernieuwing van de examens van de talen hebben gezet door deze los te koppelen van de ontwikkelingen bij curriculum.nu;
• zij bovendien als voorwaarde stellen dat de ontwikkeling van de nieuwe examens niet wordt overgelaten aan ambtelijke en technische instanties als het Cito en CvTE, maar dat bij deze vernieuwing nadrukkelijk docenten (Levende Talen), vakdidactici (meesterschapsteams) en vakspecialisten (Raad voor de Neerlandistiek – KNAW) moeten worden betrokken. 

Uiteraard moeten we nog afwachten hoe dit besluit in de praktijk uitpakt, maar wij zien hierin een trendbreuk, namelijk dat het eigenaarschap van het examen niet langer primair bij het Cito en CvTE ligt, maar bij het vak. We hopen zeer dat deze trend ook bij andere vakken doorzet zodat de natuurlijke band tussen schoolvak en vakdiscipline over de volle breedte van het curriculum wordt hersteld.

Ons standpunt

Een belangrijke voorwaarde voor de (ecologische) validiteit van examens is, dat docenten en andere vakmensen hun vak erin herkennen en zich ‘eigenaar’ van het examen en de examenstof kunnen voelen. Ontbreekt dit eigenaarschap dan leidt dat tot afstand en vervreemding van de docent ten opzichte van de examenstof. Om deze reden vinden wij dat een sterke vakorganisatie waarin docenten, vakdidactici en vakinhoudelijke specialisten van een schoolvak zijn vertegenwoordigd een bepalende stem moeten hebben bij de ontwikkeling van curricula en examens. Cito, SLO en CvTE hebben hierbij een ondersteunende en coördinerende taak. 

Referenties
28760, nr. 109 – Motie Van Meenen over de centrale examens Nederlands en moderne vreemde talen hernieuwen – Meerjarenplan Alfabetisering – Parlementaire monitor
Lubach op zondag – Begrijpend lezen
Arnoud Kuipers – Slimme trucjes voor het examen Nederlands
170529_Notitie_voor_de_Taalunie_Zorgwekkende_ontwikkelingen_DEF.pdf (rug.nl)

Team Red het Onderwijs – Sarah Bergsen (schoolleider bo), Anna Bosman (hoogleraar pedagogiek en lerarenopleider), Sezgin Cihangir (directeur Nederlands Mathematisch Instituut), Jan Drentje (schoolleider, leraar, wetenschapper), Ton van Haperen (docent vo, lerarenopleider), Paul Kirschner (emeritus-hoogleraar onderwijspsychologie), Jaap Scheerens (emeritus-hoogleraar onderwijsorganisatie en -management), Gert Verbrugghen (docent Engels vmbo), Gerard Verhoef (wiskundedocent, bestuurslid BON), Theo Witte vz (vakdidacticus en lerarenopleider).